FAMILIENAAM HAANS

Het is niet uit te sluiten dat de familienaam Haans op meerdere plaatsen is ontstaan, sterker nog: de naam Haans duikt op in diverse genealogieën. Tot dusver is mij geen andere genealogie bekend waar de naam ontstaat en langer dan enkele generaties blijft bestaan. Gezien het huidige aantal naamsdragers in Nederland en hun geografische spreiding is het daarentegen niet onmogelijk dat deze afstammen van één en dezelfde stamouder. Om dit te bewijzen zou het echter nodig zijn een genealogie te maken die alle naamsdragers bevat; met andere woorden relaties te leggen tussen alle personen die zich thans Haans noemen. In deze beschrijving beperk ik mij tot het geslacht Haans uit Tilburg. Rond 1700 zijn alle naamsdragers in Tilburg terug te herleiden tot 2, mogelijk zelfs 1, stamouder. De hier beschreven ontstaans-geschiedenis is niet bewezen, maar gebaseerd op veronderstellingen. En hoewel dit artikel geen wetenschappelijke pretenties heeft, zal ik toch proberen voor de lezer het aangenomene aannemelijk te maken en waar mogelijk te illustreren. Aanvullingen en correcties verneem ik graag van U!

De naam Haans werd vroeger geschreven als Haens. In de oude Nederlandse spelling werd de letter e  gebruikt als verlenging van de voorgaande klinker, de letter a. De naam zou kunnen zijn ontstaan als patroniem, adresnaam, beroepsnaam of metafoor. De uitgang -s duidt in ieder geval op een genitivering van haan, een vorm die voornamelijk in de zuidelijke Nederlanden voorkomt. [1]

De naam Haans of Haens is een betrekkelijk zeldzame naam. Bij de volkstelling van 1947 waren er 605 naamdragers op een totaal van 9.543.000 inwoners. Ter vergelijking: van de veelvoorkomende namen de Vries, Jansen en Janssen waren er respectievelijk 49298, 49213 en 32824 naamdragers. 565 van de 605 woonden in Noord Brabant. [2]

Een onderzoek van de Katholieke Universiteit Leuven aan de hand van een telling van telefoonabonnees geeft aan dat er in 1993 in Nederland minstens 379 gezinnen waren met de naam Haans en 12 met de naam Haens. Dit onderzoek, dat ook de geografische spreiding zichtbaar maakt, laat zien dat de naam voornamelijk voorkomt in Tilburg en directe omgeving. [3]  Een tweede, beduidend kleinere concentratie is te vinden in Geldrop.

Vergelijkbaar onderzoek in België geeft aan dat er in dat jaar 20 abonnees zijn met de naam Haans en 18 met de naam Haens.Tevens komt in België een derde op naam gelijkende variant voor: d’Haens. Hiervan vermeldt het onderzoek er 124. Een duidelijke concentratie, zoals in Nederland rondom Tilburg, is er echter niet. [4]

In een artikel gepubliceerd in 1928 in de Tilburgse Courant  wordt de naam Haans genoemd bij de Tilburgse familienamen. Volgens telling waren er in dat jaar 63 adressen met de naam Haans. [5]

Figuur 1: Geografische spreiding van de naam Haans (1993)

HAANS HOEVE

Willem Duvenvoorde, Heer van Oosterhout, bouwde in de eerste helft van de 14^e eeuw een kasteel ten zuiden van Dongen. In 1350 gaf hij dit kasteel met alle rechten aan zijn dochter ten geschenke ter gelegenheid van haar huwelijk met Roelof van Dalem. Van 1350 tot 1513 was Dongen onder de Van Dalems een zelfstandige heerlijkheid. Echter wangedrag van de laatste Heren van Dongen had tot gevolg dat hun goederen verbeurd werden verklaard. Het kasteel werd verwoest, doch één van de vierkante torens bleef nog lang onder de naam Duiventoren in het landschap staan, naast de kasteelboerderij, de Hoeve de Lichtenberg, ook bekend als De Verbrande Hoef. [6]

De hoeve is gelegen ten noorden van de Treksloot, ook wel die Vaert genoemd, waar tegenwoordig het Wilhelminakanaal stroomt dicht bij die Vaerdijck, tegenwoordig Vierbundersweg geheten. Die Hoeff opten Lichtenbergh, alias die Hoeff van Dongen, bestond uit een huis, schuren, stallen en grond, ook wel de Aert van Lichtenbergh genoemd. [7]

Rond 1600 koopt Cornelis Jans van Heijst, die ook wel “den Haen van Donghen” wordt genoemd, de Hoeve de Lichtenberg van Willem Taeljaerts. Het landgoed behorende bij de Hoeve de Lichtenberg valt nu deels onder Dongen deels onder Tilburg, hetgeen leidt tot een proces in 1612 tussen de regeerders van Dongen, van Tilburg en Cornelis Jans. [8]   De reden van de bijnaam den Haen is niet duidelijk. Het gebruik van deze aanduiding als beroepsnaam of adresnaam is niet uit te sluiten. Meest waarschijnlijk, mede gezien het aantal rechterlijke processen rondom deze Haen, is echter het gebruik als metafoor. [9]

De zoon van Cornelis Jans van Heijst, Peter Cornelis, wordt ook wel genoemd “de Haen van de Lichtenberg ” of  Peter Cornelis den Haen. De hoeve wordt nu ook aangeduid met de Haansche Hoeve [10] . Familieleden, kinderen, maar ook neven en nichten die mogelijk ook op of nabij de hoef  wonen, nemen ook de naam den Haen aan. [11]

Bij nazaten wordt later ook de naam Haens gebruikt. De oudste vermelding die ik heb kunnen vinden in de archieven van het Regionaal Historisch Centrum Tilburg is de doop van Cornelius Petrus Haens, zoon van Petrus Haens en Catharina op 30 november 1615. [12] Een ander voorbeeld is Petronilla Haens, dochter van Adriaen Peter Haens en Barbara, gedoopt op 8 juni 1642. [13]   Een halfbroer van de eerder genoemde Cornelis Petrus Haens wordt rond 1670 aangeduid met de namen Jan Peter Jans van Heijst, Jan Peter Jans Haens en Jan Peter Jans in den Haen. [14]

Na 1670 wordt pas weer melding gemaakt van de naam Haens in de registers van de schepenen bij het huwelijk tussen Cornelis Adriaen Haens en Jenneken Claes Hendrick Claessen op 5 mei 1692. [15]   Er zijn geen directe bewijzen dat Cornelis Adriaen Haens afstamt van de bovengenoemde familie van Heijst de Haen.

Op de kaart van Tilburg van Diederik Zijnen uit 1760 worden de hoeve en omgeving aangeduid met Haans Hoeve. [16]   De Haensche Hoeve groeit uit tot een gehucht en valt uiteindelijk vanaf 1838 weer onder de gemeente Dongen. Heden ten dage rest alleen nog een verwijzing naar deze hoeve: de straatnaam Haanse Hoef.

Verder kan vermeld worden dat er een connectie bestaat tussen de familie van Heijst de Haen en het thans nog bestaande restaurant De Roode Haan aan het Wilhelminapark in Tilburg. Jan Peter Jan Sijmons gehuwd met Anna Adriaen Peter Haens dochter van bovengenoemde Adriaen Peter Jan Haens en Barbara Laureijs Gerit Hensen heeft in 1670 een herberg genaamd Den Haen aan de Veldhoven. [17]   Rond 1700, in handen van schoonzoon Hendrik van de Burcht, wordt de herberg den Rooden Haen genoemd. De herberg was gelegen daar waar vroeger de kern van de herdgang de Veldhoven was, dit is tegenwoordig het Wilhelminapark. [18]

Rond 1700 verschijnt de naam Haans of Haens opnieuw in de archieven van Tilburg. Deze naamdragers zijn terug te herleiden tot 2 takken. De stamouders van de ene tak zijn Cornelis Joost Adriaens en Geritken Adriaen Goijaert Smolders getrouwd op 7 mei 1644. [19]   Van de andere tak zijn dat Jan Joost Adriaens en Maiken. Gezien de vermeldingen bij de huwelijken van de kinderen woonde Cornelis Joosten aan de Rijt of Reit en Jan Joosten aan de Veldhoven. Voor beide stamvaders is het mij niet gelukt om directe bewijzen te vinden over hun afstamming. Het is echter aannemelijk gezien het identieke patroniem van beiden (Joost Adriaens) en gezien het feit elkaar qua leeftijd niet veel zullen hebben ontlopen (af te leiden uit huwelijksdata en geboortedata kinderen), dat zij beiden dezelfde vader hebben en dus broers of halfbroers zijn.

Omdat de naam Joost, in tegenstelling tot namen als Jan, Cornelis en Adriaen, weinig voorkomt zijn er weinig mogelijkheden. Aan de andere kant dient er ook rekening gehouden te worden dat de gegevens uit die tijd, midden 17^e eeuw, soms onvolledig of onduidelijk zijn. Ook is niet uit te sluiten dat de voorouders afkomstig zijn van elders en zich rond deze tijd hebben gevestigd in Tilburg. Aannemende dat deze al wel in Tilburg woonden en met de gegevens waarover ik op dit moment beschik is meest waarschijnlijk de vader van Cornelis Joost Adriaens Haens en Jan Joost Adriaens Haens dezelfde persoon als Joost Adriaen Denis Jan Reijnen.

Joost Adriaens, zoon van Adriaen Denijs Jan Reijnen en Marie Peter Antonis van Buerden, was gehuwd met Jenneken de Haen, dochter van Jan Jan de Haen en Adriana Cornelis Wouters. Uit dit huwelijk zijn 2 zonen geboren Cornelis en Jan. [20]   Gezien de huwelijksdatum 26 januari 1620 van zijn halfzus Willemken Huijbert Denijs Leijten, die na Joost moet zijn geboren, is Joost Reijnen geboren voor 1602.

Jan Joost Adriaen Denis Jan Reijnen is gehuwd met Maiken Jacob Sijmons Jacob Adams, zij traden in ondertrouw op 21 november 1648 en trouwden in december 1648. [21]

Aanwijzingen dat Jan Haens en Jan Reijnen één en dezelfde persoon zijn, zijn:
= de naam van de moeder, Maiken, vermeld in de doopakten van de kinderen van Jan Haens is gelijk aan de voornaam van de vrouw vermeld op de huwelijksakte van Jan Reijnen.
= één van de kinderen van Jan is gedoopt Jacob (14 december 1657). In die tijd was het gebruikelijk één van de zonen te vernoemen naar de vader van de moeder (opa van moeders kant).
= de doopdatum van het eerste kind  Jan (27 september 1649) sluit aan bij de huwelijksdatum december 1648.

Cornelis Joost Adriaen Denis Jan Reijnen is gehuwd op 3 februari 1636 met Anneken Jan Gerits Peters. [22]   Volgens de genealogische aantekeningen van van Dijk is er één dochter bekend uit dit huwelijk: Jenneken. Tenminste één van beide ouders van Jenneken is overleden voor 4 juni 1644; als toesiender wordt aangewezen Jan Joost Adriaen Denijs. [23]

Aanwijzingen dat Cornelis Haens en Cornelis Reijnen één en dezelfde persoon zijn, zijn:
= de voogdij-akte van 1644 maakt het aannemelijk dat Anneken Gerits overleden en Cornelis rond deze tijd hertrouwd is.
= het nagenoeg gelijktijdig aannemen van de naam Haens rond 1695 door zowel de afstammelingen van Jan (zie hierboven) en Cornelis en de nabijheid van een afstammeling van de tak van Heijst de Haen, de moeder Jenneken Jan Jan de Haen, waar de naam Haens al eerder gebruikt werd.

Zwakke punten in de aanname dat Cornelis Haens en Cornelis Reijnen dezelfde persoon zijn:
= de akte van eden van voogden dateert van na het huwelijk met Geritken Smolders; bestaat er een eerdere akte?
= het huwelijk van Cornelis en Geritken vond plaats voor de RK kerk; gewoonlijk werden in die tijd 2^e en latere huwelijken gesloten bij de Schepenen.

Figuur 3: Trouwboek Rooms Katholieke Parochie 't Goirke 1633-1667
1644 mei 7 - contraxerunt matrimonium Cornelius Joosts Ariens et Geritien Arian Goorts
coram me germanus ...... et testibus Arian Arian Goorts Herman .........

HAEN - HAENS - HAANS

Indien de eerder gemaakte aanname dat Cornelis Joost Adriaens en Jan Joost Adriaens zonen zijn van Joost Adriaen Denis Jan Reijnen juist is, dan stammen zij volgens de genealogische aantekeningen van van Dijk van vaders zijde af van Reijner Jan Reijner van Broechoven, schepen dorpsbestuur Tilburg 1500-1502, en van moeders zijde van Jan Gerit Herman van Heijst wiens nazaten rond 1600 hoevenaars waren op de voormalige kasteelboerderij Hoeve de Lichtenbergh.

De naam Haans is ontstaan door een aaneenschakeling van gebeurtenissen, te beginnen met de bijnaam van Cornelis Jan Gerit van Heijst: den Haen van Dongen. Deze naam werd overgedragen op de boerderij in zijn bezit, de Haense Hoeve. Later wordt niet alleen de boerderij, maar ook het omliggende gebied, het gehucht, aangeduid met de naam Haanse Hoef. Familieleden worden ook met de naam den Haen aangeduid. Later wordt dit door genitivering Haens.

Cornelis Joost Adriaens, Jan Joost Adriaens en hun nakomelingen hebben de naam Haens mogelijk aangenomen omdat zij afstammelingen zijn van den Haen en/of omdat zij woonden of werkten op of nabij de Haanse Hoef.

Later, aan het einde van de 18^e eeuw, als de “ae” als schrijfwijze voor de lange “a” klank in onbruik raakt, wordt Haens geschreven als Haans.

Figuur 4: Fragment akte schepenbank 1708